توانبخشی فلج مغزی شامل روشهای مختلفی از جمله فیزیوتراپی ، کاردرمانی ، گفتاردرمانی و … می شود که برای بهبود شرایط مبتلایان بسیار ضروری است. فلج مغزی (CP) گروهی از اختلالات عصبی است که حرکت و وضعیت بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و از آسیب به مغز در حال رشد قبل، در حین یا اندکی پس از تولد ناشی می شود. CP می تواند از نظر شدت و تظاهرات متفاوت باشد، با علائمی از جمله سفتی عضلانی، ضعف، مشکلات هماهنگی و حرکات غیر ارادی. افراد مبتلا به CP ممکن است با چالش هایی در زمینه تحرک، ارتباطات و فعالیت های روزانه مواجه شوند که بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می گذارد. توانبخشی نقش حیاتی در مدیریت CP و به حداکثر رساندن عملکرد، استقلال و رفاه افراد مبتلا دارد.
اهداف توانبخشی فلج مغزی چند وجهی و متناسب با نیازها و توانایی های خاص هر فرد است. هدف توانبخشی بهبود عملکرد حرکتی، قدرت، هماهنگی، انعطاف پذیری و تعادل برای افزایش تحرک و استقلال در فعالیت های روزانه است. همچنین بر ارتقای مهارت های ارتباطی، توانایی های شناختی، تعاملات اجتماعی و رفاه عاطفی تمرکز دارد. علاوه بر این، توانبخشی با هدف پیشگیری یا مدیریت عوارض ثانویه مانند انقباضات، ناهنجاری‌های اسکلتی عضلانی، درد و مشکلات تنفسی مرتبط با CP است.
علائم فلج مغزی
مسائل حرکت و هماهنگی:
- اسپاستیسیتی: ماهیچه های سفت و رفلکس های اغراق آمیز. این رایج ترین نوع CP است.
- آتاکسی: عدم هماهنگی عضلات هنگام انجام حرکات ارادی.
- دیسکینزی: حرکات غیر ارادی که می تواند دیستونیک (آهسته و پیچشی) یا کورئوآتتوئید (تکانی و تصادفی) باشد.
- هیپوتونیا: کاهش تون عضلانی که می تواند منجر به فلاپی شدن عضلات شود.
تاخیر در مهارت حرکتی:
- نقاط عطف تاخیری مانند غلتیدن، نشستن، خزیدن یا راه رفتن.
- مشکل در حرکات دقیق مانند برداشتن اشیا یا نوشتن.
راه رفتن و وضعیت غیر طبیعی:
- راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن خمیده یا راه رفتن با قیچی.
- وضعیت غیرمعمول به دلیل سفتی یا اسپاسم عضلانی.
سایر علائم:
- مشکلات گفتار و خوردن: مشکلات مکیدن، بلع یا صحبت کردن به دلیل مشکلات کنترل عضلانی.
- اختلالات یادگیری: در حالی که هوش لزوما تحت تأثیر قرار نمی گیرد، برخی از کودکان ممکن است مشکلات یادگیری داشته باشند.
- تشنج: برخی از کودکان مبتلا به سی پی نیز صرع را تجربه می کنند.
- مشکلات شنوایی و بینایی: اختلالات حسی می تواند در کنار مشکلات حرکتی رخ دهد.
- مسائل مربوط به کنترل مثانه و روده: مشکلات مربوط به کنترل مثانه و روده می تواند به دلیل مشکلات کنترل عضلانی ایجاد شود.
توانبخشی فلج مغزی با هدف کمک به بهبود و تخفیف علائم ذکر شده در بالا توسط متخصصان ما در کلینیک توانبخشی توان آفرین در شرق تهران ارائه می شود.
علل و عوامل خطر
فلج مغزی در اثر رشد غیرطبیعی یا آسیب به بخش‌هایی از مغز که حرکت، تعادل و وضعیت بدن را کنترل می‌کنند، ایجاد میشود. علت دقیق اغلب ناشناخته است، اما عوامل متعددی می توانند در خطر ابتلا به CP نقش داشته باشند:
عوامل قبل از تولد:
عفونت در دوران بارداری: عفونت های مادر مانند سرخجه، سیتومگالوویروس یا هرپس سیمپلکس می توانند بر مغز در حال رشد تأثیر بگذارند.
قرار گرفتن در معرض سموم: قرار گرفتن در معرض برخی از مواد در دوران بارداری می تواند خطر آسیب مغزی را در جنین افزایش دهد.
جهش های ژنتیکی: برخی از موارد CP با جهش های ژنتیکی مرتبط است که بر رشد مغز تأثیر می گذارد.
عوامل پری ناتال:
خفگی هنگام تولد: کمبود اکسیژن در حین زایمان و زایمان می تواند به مغز آسیب برساند.
تولد زودرس: نوزادانی که نارس به دنیا می آیند در معرض خطر بیشتری هستند زیرا مغز آنها به طور کامل رشد نکرده و آسیب پذیرتر است.
وزن کم هنگام تولد: وزن کم هنگام تولد می تواند با مشکلات رشدی از جمله CP همراه باشد.
عوامل پس از زایمان:
عفونت ها: عفونت هایی مانند مننژیت یا آنسفالیت در اوایل دوران نوزادی می تواند منجر به آسیب مغزی شود.
آسیب سر: آسیب تروماتیک مغزی در اوایل کودکی می تواند باعث CP شود.
سکته مغزی: سکته مغزی نوزاد می تواند منجر به آسیب مغزی مرتبط با CP شود.
توانبخشی فلج مغزی
فیزیوتراپی سنگ بنای توانبخشی سی پی است که بر بهبود حرکت و عملکرد از طریق ورزش، تکنیک های دستی و وسایل کمکی تمرکز دارد. فیزیوتراپیست ها مهارت های حرکتی، قدرت، دامنه حرکت، تعادل و راه رفتن را ارزیابی می کنند تا برنامه های درمانی فردی را توسعه دهند. مداخلات ممکن است شامل تمرینات کششی برای بهبود انعطاف پذیری، تمرینات تقویتی برای تقویت عملکرد عضلات، تمرین تعادل برای جلوگیری از افتادن، تمرین راه رفتن برای بهبود الگوهای راه رفتن و استفاده از ارتز یا وسایل کمک حرکتی برای حمایت از تحرک باشد.
کاردرمانی در توانبخشی فلج مغزی با پرداختن به توانایی های عملکردی و استقلال در فعالیت های روزانه مانند مراقبت از خود، وظایف مدرسه، بازی و کار، نقش کلیدی در توانبخشی سی پی ایفا می کند. کاردرمانگران مهارت های حرکتی ظریف، پردازش حسی، مهارت های بینایی-ادراکی و توانایی های شناختی را برای بهینه سازی عملکرد و مشارکت ارزیابی می کنند. مداخلات ممکن است شامل تجهیزات تطبیقی، تغییرات محیطی، تکنیک‌های یکپارچه‌سازی حسی و فعالیت‌های مهارت‌سازی برای ارتقای استقلال و کیفیت زندگی باشد.
گفتاردرمانی یکی دیگر از اجزای ضروری توانبخشی سی پی است که بر ارتباطات، بلع و مهارت های حرکتی دهان تمرکز دارد. آسیب شناسان گفتار زبان، تولید گفتار، توسعه زبان، کیفیت صدا و عملکرد بلع را برای رفع چالش های ارتباطی و جلوگیری از آسپیراسیون ارزیابی می کنند. مداخلات ممکن است شامل گفتار درمانی برای بهبود بیان و روان، زبان درمانی برای تقویت واژگان و ارتباطات اجتماعی و دیسفاژی درمانی برای ترویج بلع و تغذیه ایمن باشد.
سایر رویکردهای توانبخشی
متخصصان توانبخشی نقش هماهنگ کننده در توانبخشی سی پی، نظارت بر برنامه مراقبت کلی، نظارت بر پیشرفت، و رسیدگی به نگرانی های پزشکی دارند. آنها ممکن است داروهایی را برای مدیریت اسپاستیسیتی، درد یا سایر علائم تجویز کنند، راهنمایی در مورد فناوری کمکی و وسایل کمک حرکتی ارائه دهند و در صورت نیاز، ارجاعات را به سایر خدمات تخصصی هماهنگ کنند. پزشکان توانبخشی برای اطمینان از تداوم مراقبت و بهینه سازی نتایج برای افراد مبتلا به CP از نزدیک با تیم بین رشته ای همکاری می کنند.
متخصصان ارتز و پروتز متخصصان مراقبت های بهداشتی تخصصی هستند که برای پشتیبانی از تحرک و عملکرد افراد مبتلا به CP، دستگاه های ارتز و پروتز را طراحی، ساخته و برازش می کنند. ارتزهایی مانند ارتزهای مچ پا، بریس های زانو و آتل های اندام فوقانی می توانند به بهبود هم ترازی، ثبات و وضعیت بدن کمک کنند و خطر انقباضات را کاهش دهند و استقلال عملکردی را افزایش دهند. پروتزهایی مانند اندام‌های مصنوعی یا دستگاه‌های تطبیقی نیز می‌توانند به افرادی که دارای تفاوت‌های اندام یا قطع عضو هستند کمک کنند تا تحرک و مشارکت در فعالیت‌ها را بازیابند.
روانشناسان و مددکاران اجتماعی در توانبخشی فلج مغزی با پرداختن به جنبه های عاطفی و اجتماعی زندگی با یک بیماری مزمن، نقش مهمی در توانبخشی سی پی دارند. روانشناسان مشاوره، رفتار درمانی و راهبردهای مقابله ای را برای مدیریت استرس، اضطراب، افسردگی و مسائل سازگاری مرتبط با CP ارائه می دهند. مددکاران اجتماعی برای افراد و خانواده هایی که تحت تأثیر CP قرار گرفته اند، پشتیبانی، حمایت، هدایت منابع، و کمک برای دسترسی به خدمات اجتماعی، منابع مالی، و فرصت های آموزشی ارائه می دهند.
